Edelstenen en andere materialen in Nederlandse streeksieraden

Gebruikte (edel)stenen in Nederlandse streeksieraden

Streeksieraden waren meer dan alleen decoratie — de gebruikte stenen en materialen droegen vaak een symbolische betekenis. Ze stonden voor welvaart, rouw, of regionale traditie. Hieronder volgt een overzicht van de meest gebruikte (half)edelstenen en alternatieve materialen die men tegenkomt in antieke Nederlandse sieraden.

Bloedkoraal – het meest geliefd

Veruit de populairste koraalsoort in de streekdracht was edel koraal (Corallium rubrum), beter bekend als bloedkoraal. Deze kwam voornamelijk uit de Middellandse Zee. De kralen voor halssnoeren en armbanden werden meestal in kaas-, ton- of pijpvorm geslepen. Een mooi bloedkoralen collier gold als teken van welstand.

________________________________________

Granaat – fonkelend en warm

Ook granaat was zeer geliefd. De stenen werden vooral geïmporteerd uit Bohemen (het huidige Tsjechië) en varieerden van helder rood tot donker roodbruin. Ze waren doorgaans facetgeslepen, waardoor ze fraai schitterden in het licht.

________________________________________

Carneool (ook wel Kornalijn)

Carneool is een halfedelsteen met een warm bruinrode kleur, meestal facetgeslepen. Rond 1820 was ook witte carneool bijzonder populair, met name in de Zaanstreek.

________________________________________

Glasgranaat – het betaalbare alternatief

Omdat echte granaat kostbaar was, droegen veel mensen glasgranaat, ook wel boeren granaat genoemd. Deze glaskralen hadden een opvallend helder rode kleur en waren eveneens facetgeslepen. Van een afstand was het verschil nauwelijks te zien.

________________________________________

Glasgitten – imitatie van git

Echte git is versteend hout dat voornamelijk in Engeland werd gewonnen, maar werd in Nederland zelden gedragen. In plaats daarvan gebruikte men glasgitten: zwarte, ondoorzichtige, facetgeslepen glaskralen uit Tsjecho-Slowakije. Deze werden veel gebruikt als rouwsieraad en vaak ten onrechte als “git” aangeduid.

________________________________________

Diamant in oud slijpsel

Antieke sieraden bevatten soms diamanten in oudere slijpvormen, zoals:

• Roosslijpsel – met ongeveer 3 tot 24 facetten
• Single cut – klein en eenvoudig geslepen met maar een paar facetten
• Bolsjewiekslijpsel – voorloper van het latere briljant slijpsel (briljant slijpsel met 57 facetten, werd pas vanaf 1919 gebruikelijk)

________________________________________

Overige materialen

• Onyx – zwarte, ondoorzichtige steen, vooral toegepast in rouwsieraden
• Zaadpareltjes – kleine natuurlijke zoetwaterparels, gebruikt als subtiele versiering
• Goudsteen – bruine kunstmatige glassoort met fonkelende koperdeeltjes
• Opaal – bekend om zijn kleurenspel door de weerkaatsing en breking van licht
• Kleurstenen – glasimitaties in de kleur van smaragd, robijn en saffier ook wel simili
• Barnsteen – zoals bijvoorbeeld bij de Pinksterdracht van de kinderen op Marken

Met Pinksteren droegen de meisjes een barnstenen ketting aan een zijden lint, terwijl de jongens een penning aan dezelfde band droegen. Samen vormden deze sieraden de bekende Pinksterketting.

Ook wil ik vermelden dat ik bij rouwdracht ben tegengekomen dat oorbellen, broches, sluitingen en dergelijke van zwart been of ebbenhout werden gemaakt, al dan niet gecombineerd met zilver of een onedel materiaal. Ook rouwmedaillons van eboniet (zwart gevulkaniseerd rubber) kwamen voor.

Tot slot

Wat opvalt aan de wereld van streeksieraden, is de variatie én creativiteit. Van kostbaar bloedkoraal tot eenvoudige glasgitten: iedere steen had zijn eigen functie, stijl en betekenis. Rijkdom werd getoond, rouw werd gerespecteerd en mode werd — net als nu — op persoonlijke wijze geïnterpreteerd.

In een volgende blog duiken we verder in deze specifieke streeksieraden.

Heeft u zelf nog een oud sieraad liggen waarvan u de steen niet kent? Laat het weten — ik kijk graag met u mee!

 Peter Kroone